✨Đường Cái Quan

thumb|Mandarin Road, Ca Pass, 1898|Đường Cái Quan đoạn qua [[Đèo Cả năm 1898]] nhỏ|Lộ trình đường Cái Quan (ghi là Mandarins' Road) năm 1893 từ Cửa Hàn lên kinh đô nhà Nguyễn, vượt đèo Hải Vân. Ký hiệu "T" là trạm xá. Đường Cái Quan hay đường Thiên lý, cũng có khi gọi là đường Quan lộ, đường Quan báo hay đường xuyên Việt, là một con đường dài chạy từ miền Bắc Việt Nam đến miền Nam Việt Nam, chủ yếu đắp vào đầu thế kỷ 19.

Lịch sử trước thế kỷ 19

Hệ thống đường bộ ở Việt Nam sử ghi là có từ thời nhà Lý, chia thành từng "cung", có trạm xá với mục đích chạy công văn. Mỗi trạm cách nhau khoảng 15-20 km có phu trạm canh gác.

Thời nhà Hồ, vua Hồ Hán Thương sai đắp đường thiên lý năm 1402 từ Tây Đô vào đến vùng biên thùy Hóa Châu.

Sang thời nhà Lê, năm 1471 triều đình đã cho đắp đường Thiên lý từ Thăng Long vào đến Bình Định.

Thời nhà Nguyễn

nhỏ|An Nam Đại quốc Họa đồ năm 1838 ghi rõ con đường Cái Quan từ Huế ra Hà Nội, rồi từ Hà Nội lên Lạng Sơn. Dọc đường có đánh dấu những trạm xá (cursorum publicorum statio)

Khi vua Gia Long thống nhất đất nước, lập ra nhà Nguyễn thì con đường giao thông Nam Bắc lại được triều đình quan tâm, sai đắp lại, chạy dài từ Ải Nam Quan đến Hà Tiên. Dọc đường cách khoảng 30 dặm thì đặt một trạm xá có viên chức địa phương trông coi. Tổng cộng vào giữa thế kỷ 19 có 133 trạm và 6.000 cai đội và phu trạm phục dịch.

Với hệ thống trạm xá, tin tức do Ty Bưu chính và công văn do Ty Thông chính có thể truyền nhanh bằng ngựa. Việc quan hệ thì từ kinh thành Huế ra Hà Nội luật pháp quy định tối đa bốn, năm ngày. Quá hạn thì phu trạm bị phạt. Nhanh hơn thì phu trạm được thưởng. Ở những con ngòi nhỏ thì con đường có cầu bắc ngang để vượt qua. Chỗ gặp sông lớn có bến đò qua sông thì phu trạm được ưu tiên qua đò khi chạy tin.